Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, τα προπύργια της Θεολογίας

Μέγας Βασίλειος

Γεννήθηκε το 330 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας. Ήταν το δεύτερο παιδί της αγίας πολύτεκνης οικογένειας του Βασιλείου και της Εμμέλειας. ήταν πραγματικά αγία οικογένεια, διότι τα πέντε από τα εννέα παιδιά της, αναδείχθηκαν Άγιοι της Εκκλησίας μας. (Βασίλειος Καισαρείας, Γρηγόριος Νύσσης, Πέτρος Σεβαστείας, Ναυκράτιος, Μακρίνα). 0 Βασίλειος σπούδασε στην ΑΘήνα, μόνασε στον Πόντο, και έγινε επίσκοπος Καισαρείας το 370. Έχτισε τη "Βασιλειάδα", ένα τεράστιο πρωτοποριακό συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων. Συνέγραψε τα "Ασκητικά", ομιλίες στην "Εξαήμερο" "Θεία Λειτουργία" (η οποία φέρει το όνομά του και τελείται 10 φορές το χρόνο) και άλλα πολλά.

    "0 λόγος του επιδρούσε σαν βροντή, γιατί ο βίος του έλαμπε σαν αστραπή", γράφει ο επιστήθιος φίλος του Γρηγόριος ο Θεολόγος και γι ' αυτό "λαλών εναντίον βασιλέων ουκ ησχύνετο".
0 Μέγας Βασίλειος πέθανε προφέροντας τις λέξεις: "εις χείρα Σου παραθήσομαι το πνεύμα μου", την 1η Iανουαρίου 379, σε ηλικία 49 μόνον ετών.

Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης

      Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 759. Ο πατέρας του, η μητέρα του, η αδελφή του και ο ένας αδελφός του έγιναν μοναχοί. Ο άλλος αδελφός του, ο Ιωσήφ, έγινε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Ο Θεόδωρος εκάρη μοναχός στη Μονή Σακκουδίωνος (κοντά στην Προύσα), σε ηλικία 22 ετών από το Θείο του Πλάτωνα, ο οποίος ήταν ηγούμενoς του μοναστηριού. Έτυχε μεγάλης μόρφωσης και αξιώθηκε να χειροτονηθεί ιερέας από τον Άγιο Πατριάρχη Ταράσιο το 788. Έγινε ηγούμενος στη Μονή Σακκουδίωνος το 795 σε ηλικία 35 ετών και στα χρόνια της ηγουμενίας του, η μονή έφθασε να αριθμεί 100 μοναχούς. Το 798 η μοναχική αδελφότητα των Σακκουδιτών εγκαταστάθηκε στη Μονή Στουδίου, που βρισκόταν εντός της Κωνσταντινούπολης.
     Ο Θεόδωρος Στουδίτης υπήρξε ένας από τους κορυφαίους ηγέτες του Μοναχισμού, μεταρρυθμιστής του μοναχικού βίου σύμφωνα με τ' αυστηρά κοινοβιακά πρότυπα Του Μ. Βασιλείου, μεγάλος εκκλησιαστικός συγγραφέας, αλλά και πρωταγωνιστής στη μάχη για τις εικόνες στη δεύτερη περίοδο της εικονομαχίας.
      Εικονομαχία ονομάζεται η Θρησκευτική διαμάχη, η οποία προέκυψε σχετικά με τη χρήση και τη λατρεία των εικόνων και η οποία διήρκεσε κάπου 120 έτη (726 - 843). Διακρίνεται σε δύο περιόδους, η πρώτη από Το 726 έως το 787 και την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες, και η δεύτερη από το 815 έως και την Α' Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής του έτους 843, οπότε κι έγινε από τη βασίλισσα Θεοδώρα η πλήρη αναστήλωση των εικόνων. Από τότε επεκράτησε, κάθε Α ' Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής η οποία ονομάζεται "Κυριακή της Ορθοδοξίας" η Ορθόδοξη Εκκλησία να πανηγυρίζει τον Θρίαμβο της Ορθοδοξίας, την τελική δηλαδή, επικράτηση των ιερών εικόνων.
     Ο Θεόδωρος αναδείχθηκε μέγας υπερασπιστής της αλήθειας της πίστης και των δικαίων της Εκκλησίας, στο θέμα των εικόνων. Κάποτε μάλιστα, δεν δίστασε να λιτανεύσει τις άγιες εικόνες μπροστά στον εικονομάχο αυτοκράτορα Λέοντα τον Αρμένιο, αψηφώντας τις βασιλικές απειλές κατά της ζωής του. Είχε πάντα κατά νου το Δαβιδικό: "Μακάριοι οι άμωμοι, οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου" και γι ' αυτό τόλμησε με παρρησία να ελέγξει τον βασιλιά, λέγοντάς του: "Δεν αρμόζει σε σένα, βασιλιά, να παραλύεις τους Εκκλησιαστικούς θεσμούς, επειδή εσύ γvωρίζεις αυτό που ο Απόστολος Παύλος λέει, ότι δηλαδή, ο Θεός τοποθέτησε στην Εκκλησία "πρώτον 'Αποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον Ποιμένας και διδασκάλους προς καταρτισμόν των 'Αγίων", αλλά δεν πρόσθεσε όμως και βασιλείς. Άδικα λοιπόν, προσπαθείς να μας κάνεις να σε υπακούσουμε με τη βία, δεν θα το κάνουμε"
     Δεν δίσταζε δε διόλου να ελέγξει, όχι μόνο την εικονομαχική πολιτική των αυτοκρατόρων, αλλά και τις προσωπικές τους παρανομίες. Αντιτάχθηκε, λοιπόν, σφοδρότατα στο παράνομο διαζύγιο, καθώς και στον παράνομο δεύτερο γάμο, του Κωνσταντίνου του ΣΤ με την Θεοδότη η οποία ήταν εξαδέλφη μάλιστα, του Θεοδώρου.
     Το αποτέλεσμα της σθεναρής αντίστασής του, σε κάθε προσπάθεια άλωσης της Ορθόδοξης πίστης και της ιερής παράδoσης της Εκκλησίας, ήταν τρεις φορές να εξορισθεί, (την πρώτη, από το 795 έως το 797, τη δεύτερη από το 809 έως το 811 και την τρίτη από Το 815 έως το 820). Κατά την τρίτη μάλιστα εξορία του φυλακίστηκε και άγρια βασανίστηκε.
     Στις 11 Νοεμβρίου του 866, σε ηλικία 67 ετών, ευρισκόμενος στη Μονή του Αγίου Τρύφωνα στον Αρτακινό Κόλπο, έχοντας αρρωστήσει βαριά και ενώ οι μοναχοί, κατόπιν δικής του παράκλησης, έψελναν τον 1180 ψαλμό τον λεγόμενo άμωμo και κατά τη στιγμή την οποίαν έλεγαν τον στίχο 93: "ΕΙς τον αιώνα oυ μη έπιλάθωμαι των δικαιωμάτων σου", παρέδωσε την αγία του ψυχή.
Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του στις 11 Νοεμβρίου.

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης

       Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296 από μικρασιάτες γονείς που είχαν έρθει πρόσφυγες στην πρωτεύουσα. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και έγινε βαθύς γνώστης της φιλοσοφίας. Ο πατέρας του συγκλητικός στα ανάκτορα, ενδύεται, πριν πεθάνει και όταν ο Γρηγόριος ήταν 7 ετών, το μοναχικό σχήμα. Η μητέρα του και οι δυο αδελφές του γίνονται επίσης μοναχές και ο ίδιος σε ηλικία 17 ετών μαζί με τους δυο αδελφούς του εγκαταβιώνει στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Αργότερα Θα εγκατασταθεί στη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Το 1326 και σε ηλικία 30 ετών χειροτονείται ιερέας στη Θεσσαλονίκη και αποσύρεται σ' ένα ησυχαστήριο που Θεμελιώνει ο ίδιος στη Βέροια, ζώντας αυστηρή ασκητική ζωή για 5 έτη. Το 1331 επιστρέφει στο Άγιο Όρος, στο ερημητήριο του Αγίου Σάββα, κοντά στη Λαύρα. Για ένα διάστημα 3 ετών γίνεται ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου. Συνολικά ζει 20 περίπου χρόνια στο Άγιο Όρος.
        Το 1330 όμως, δημιουργήθηκε ένα σοβαρό ζήτημα που αναστάτωσε τους μοναχικούς κύκλους. Ένας Έλληνας φιλόσοφος από την. Καλαβρία της Ιταλίας, ο Βαρλαάμ, πήγε στην Κων/πολη και από εκεί στη Θεσσαλονίκη και δίδασκε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό, ούτε πολύ περισσότερο να ενωθεί μαζί Του. Ο Θεός, έλεγε, είναι "κλειστός στον εαυτό του" και δεν μπορεί να ενωθεί με τους ανθρώπους. Επομένως, οι "ησυχαστές", οι μοναχοί δηλαδή εκείνοι που έλεγαν ότι μπορεί ο άνθρωπος, αν έχει καθαρή καρδιά και αν συγκεντρωθεί στην "καρδιακή προσευχή" το "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησόν με", να ενωθεί με το Θεό και να φωτισθεί και να γεμίσει από το Θείο φως, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά "μεσσαλιανιστές" και΄ "ομφαλόψυχοι"!
     Ο Γρηγόριος αναλαμβάνει τότε, τον αγώνα υπεράσπισης των "ησυχαστών" μοναχών, εκδίδει τις περίφημες Τριάδες και συντάσσει τον Αγιορείτικο Τόμο, ένα κείμενο που απέρριπτε τις φλυαρίες του Βαρλαάμ και διακήρυττε πως "0 Θεός υπάρχει κατά δύο τρόπους. Κατά την ουσία Του και κατά τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του. 0 άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό κατά την ουσία Του. Μπορεί όμως να γνωρίσει και να ενωθεί μαζί Του, μέσα από τις Θείες και άκτιστες Ενέργειές Του".
      Τρεις μεγάλες τοπικές σύνοδοι στην Κωνσταντινούπολη (1341, 1347. 13S1) επεκύρωσαν τις Θέσεις του Παλαμά ως ορθόδοξες, δικαίωσαν τουςησυχαστές και καταδίκασαν τον Βαρλαάμ αλλά καιτουςσυνεχιστέςτων κακοδοξιών του, το μοναχό Γρηγόριο Ακίνδυνο και τον φιλόσοφο Νικηφόρο Γρηγορά.
     Παρόλο όμως τη νίκη αυτή, ο Γρηγόριος εξαιτίας της ταραγμένης πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε τότε, διώκεται από τον Πατριάρχη Ιωάννη Καλέκα.
Συλλαμβάνεται, κλείνεται διαδοχικά σε μοναστήρια και τελικά οδηγείται στις φυλακές των ανακτόρων (l343),όπου και θα παραμείνει για 4 έτη.
      Μετά την απελευθέρωση του, εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (1347). Τρεις φορές κατά τη δωδεκαετή παραμονή του στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο της Θεσσαλονίκης, για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους, διώκεται από την επισκοπή του. Έζησε επίσης και για 1 έτος αιχμάλωτος στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι τον συνέλαβαν όταν κάποτε πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη και χρειάστηκε να πληρωθούν μεγάλα ποσά ως λύτρα, για να απελευθερωθεί.
      Τέλος, σε ηλικία 63 ετών, αρρώστησε και άφησε την τελευταία του πνοή στην πόλη της Θεσσαλονίκης, στις 14 Νοεμβρίου του 1359. 0 Γρηγόριος Παλαμάς υπήρξε ο μεγαλύτερος βυζαντινός Θεολόγος της εποχής του και ένας από τους σπουδαιότερους όλων των εποχών. Η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη αυτού του μεγάλου αγωνιστή της Ορθοδοξίας και υπέροχου εκκλησιαστικού συγγραφέα τη Β' Κυριακή των Νηστειών, μετά δηλαδή από την Κυριακή της Ορθοδοξίας και σαν συνέχεια εκείνης, επειδή η νίκη επί των πλανεμένων Θεωριών του Βαρλαάμ ήταν μια νέα νίκη της Ορθοδοξίας, εφάμιλλη της νίκης κατά των εικονομάχων.

Άγιος εθνομάρτυρας Γρηγόριος ο Ε' Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

       Γεννήθηκε το 1745 στη Δημητσάνα. Φοίτησε στη Σχολή της Μονή Φιλοσόφου. Σπούδασε Θεολογία, Φιλοσοφία, Γραμματική στην ΑΘήνα, την Πάτμο και την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου στη Ζάκυνθο γίνεται μοναχός, χειροτονείται διάκονος και επανέρχεται στη Σμύρνη ως Πρωτοσύγκελλος του Μητροπολίτη Σμύρνης Προκοπίου. Όταν το 1785 ο Σμύρνης Προκόπιος εκλέγεται Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Γρηγόριος με απαίτηση των Σμυρναίων προωθείται στο Μητροπολιτικό Θρόνο. Έπειτα από δωδεκαετή αρχιερατεία στη Σμύρνη, ανέρχεται στον πατριαρχικό Θρόνο της Κωνσταντινούπολης (1797).
      Όλη η μέριμνα του τώρα, είναι για το σκλαβωμένο γένος. Η εθνική του δράση ενοχλεί τους Τούρκους .Τρεις φορές αναγκάζεται να παραιτηθεί από το θρόνο του και να αποσυρθεί στο Άγιον Όρος όπου παρέμεινε συνολικά 18 χρόνια μέσα σε στερήσεις και ταλαιπωρίες. Η πρώτη του πατριαρχεία κράτησε 2 χρόνια (1797-1799) και η δεύτερη άλλα 2 χρόνια (1806-1808). Το 1819 θα κληθεί για τρίτη και τελευταία φορά στο θρόνο του και το 1821 θα τον βάψει με το αίμα του, πληρώνοντας έτσι τους αγώνες του για τα δίκαια της Εκκλησίας και τη σωτηρία του έθνους.
     Από το 1818 είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Ι. Φαρμάκη και είχε στενές σχέσεις και συνεργασία με πολλούς Φιλικούς. Κύριος σκοπός του ήταν η απελευθέρωση του Γένους, αλλά με πολύ προσεκτικούς και σοβαρούς χειρισμούς και χωρίς επικίνδυνους πειραματισμούς (όπως τα τόσα αποτυχημένα επαναστατικά κινήματα που είχαν προηγηθεί), που θα έβαζαν σε κίνδυνο το όλο εγχείρημα αλλά και τη ζωή των υποδούλων.
     Οι Τούρκοι όμως, είναι πολύ καχύποπτοι και όταν κηρύσσεται η επανάσταση στη Μολδοβλαχία (Ρουμανία), από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο Γρηγόριος έρχεται σε πολύ δύσκολη θέση, καθώς θεωρείται από την Υψηλή Πύλη ως ένας από τους κύριους πρωτεργά αυτού του κινήματος.
Οι Τούρκοι αρχίζoυν τους διωγμούς και τις σφαγές των Ελλήνων στην Πόλη. Ο Πατριάρχης αναγκάζεται από το Σουλτάνο, για να σώσει ό,τι μπορεί από την καταστροφική μανία των εξαγριωμένων Τούρκων, να αφορίσει τους επαναστάτες. Ο αφορισμός ήταν εικονικός, ήρθη μυστικά τη νύχτα της Μ, Δευτέρας στα Πατριαρχεία. Ο ίδιος ο Πατριάρχης δήλωσε στο Ρήγα Παλαμίδη: "'Εξεδώκαμεν αφορισμόν κατά του ενόπλου Γένους, φοβούμενοι την σφαγήν του άλλου άοπλου Γένους… 'Η ευλογία εμού επί τα έργα των χειρών του ελληνικού λαού. Πολεμείται τον Αγαρηνόν".
      Οι Έλληνες δεν ξεγελιούνται από τον αφορισμό, γνωρίζουν ότι έγινε "με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου". Αλλά δυστυχώς ούτε και οι Τούρκοι παραπλανούνται. Ο Πατριάρχης κινδυνεύει άμεσα. Τον προτρέπουν να φύγει και να σωθεί. Αρνείται! "Μη με προτρέπετε, τους λέει, να φύγω. Μάχαιρα θα περάσει σαν φύγω από τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων των χριστιανικών επαρχιών..Δια τούτο είμαι Πατριάρχης. Δια να σώσω το έθνος μου... Ο θάνατός μου θα ωφελήσει περισσότερον παρά η ζωή μου... Να έχετε υπομονήν οτιδήποτε κι αν μου συμβεί. Σήμερα Κυριακή των Βαΐων, θα φάμε ψάρια, αλλά μετά από λίγες ημέρες ίσως τα ψάρια θα φάνε εμάς... Ας μη γίνω η χλεύη (κοροϊδία) των ζώντων. Δεν θα ανεχθώ να περνώ από τους δρόμους της Οδησσού ή της Κέρκυρας ή της Αγκώνος και να με δακτυλοδείκτουν (δείχνουν) λέγοντας: "Ιδού ο φονεύς Πατριάρχης". Αν το έθνος μου σωθεί και Θριαμβεύσει, τότε είμαι πεπεισμένος ότι Θα μου αποδώσει Θυμίαμα επαίνου και τιμών, διότι εξεπλήρωσα το χρέος μου... Πηγαίνω εκεί όπου με καλεί ο νους μου, ο μέγας κλήρος του 'Έθνους και ο Πατήρ ο ουράνιος, ο μάρτυς των ανθρώπινων πράξεων"
     Το Πάσχα, Κυριακή 10 Απριλίου 1821, λειτουργεί για τελευταία φορά.
      Οι Τούρκοι τον καθαιρούν από τον Πατριαρχικό Θρόνο, τον βασανίζουν και τον οδηγούν στην αγχόνη, Ο απαγχονισμός του έγινε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, που από τότε παραμένει κλειστή. Το φιρμάνι - κατηγορητήριο του Σουλτάνου που καρφώθηκε στο στήθος το κρεμασμένου Πατριάρχη, έγραφε: "κατά τα φαινόμενα αυτός ο ίδιος (ο πατριάρχης) πίσω από τα παρασκήνια δρούσε κρυφά ως αρχηγός της επαναστάσεως"! .
Μετά τρεις μέρες το άγιο λείψανό του ρίχνεται στο Βόσπορο. Έλληνες ναυτικοί το περισυλλέγουν και το μεταφέρουν στην Οδησσό και από εκεί μετά 50 χρόνια μεταφέρεται στο Μητροπολιτικό Ναό των ΑΘηνών.
Η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του στις 10 Απριλίου.

Αγιος Γρηγόριος Νύσσης

Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης είναι ένας από τους μεγάλους πατέρες της Εκκλησίας.

Γεννήθηκε γύρω στο 335. Ήταν αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου και αδελφικός φίλος του Γρηγορίου του Θεολόγου. Το 372 έγινε επίσκοπος της πόλης Νύσσα της Καππαδοκίας.Είχε ενεργό ανάμειξη σε ζητήματα θεολογικά και πολιτικά. Συμμετείχε στις Συνόδους της Αντιόχειας και της Κωνσταντινουπόλεως. Άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο, το οποίο περιλαμβάνει ομιλίες με εξηγητικό και δογματικό περιεχόμενο, καθώς και επιτάφιους λόγους με λογοτεχνικές αξιώσεις. Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης θεωρείται περισσότερο φιλόσοφος παρά θεολόγος. Έχει ειπωθεί ότι «μπόρεσε καλύτερα απ' όλους να μεταφυτεύσει στο εσωτερικό του χριστιανικού κόσμου την πνευματική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας».

Έχει ανακηρυχθεί άγιος και η μνήμη του τιμάται στις 10 Ιανουαρίου.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης ήταν ισχυρή προσωπικότητα. Έλαβε μέρος στην Β Ο?κουμενική Σύνοδο, που έγινε στην Κωνσταντινούπολη το 381 μ. Χ. και με την θεολογική του κατάρτιση, αλλά και την ρητορική του δεινότητα ανεσκεύασε την διδασκαλία των Πνευματομάχων και συνεπλήρωσε το Σύμβολον της πίστεως που συνέταξε η Α Οικουμενική Σύνοδος, προσθέτοντας τα άρθρα περί του Αγίου Πνεύματος και τα υπόλοιπα. Ήταν ο εισηγητής της Συνόδου και ο λόγος του, καθώς και η εν γένει παρουσία του, προξένησαν μεγάλη εντύπωση. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Μέγας, εκφράζοντας τον θαυμασμό και την εκτίμησή του, τον απεκάλεσε στύλο της Ορθοδοξίας. Τέσσερεις αιώνες αργότερα η Ζ Οικουμενική Σύνοδος, «για να δείξη την ακεραιότητά του στην έκθεση και την υποστήριξη της Ορθοδόξου πίστεως», τον ονόμασε «πατέρα πατέρων». Πρόκειται για σπάνιο τιμητικό τίτλο. Εξορίσθηκε από τους Αρειανούς, αλλά μετά τον θάνατο του αρειανού αυτοκράτορα Ουάλη, το 378, και την ανάληψη της εξουσίας από τον Ορθόδοξο αυτοκράτορα Γρατιανό, επέστρεψε και πάλι στην Επισκοπή του. Την χαρά του όμως αυτή διαδέχθηκε η θλίψη για την κοίμηση του αδελφού του Μεγάλου Βασιλείου